Polikistik Over Sendromu’nda Cinsel İstek ve Eşcinsellik (Lezbiyen, Gay, Transseksüel)

Dr. Burak Hacıhanefioğlu

polikistikover.net internet sitesinde yer alan tıp içerikli yazı ve videoların tümü Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Dr. Burak Hacıhanefioğlu tarafından hazırlanmış olup, telif hakları yasal koruma altına alınmıştır. İzinsiz kaynak gösterilerek dahi başka bir yerde yayınlanamaz.

Polikistik Over Sendromu’nda cinsel isteği erkeklik hormonları (testosteron, dihidrotestosteron) ve östrojen (estradiol) hormonu belirlemektedir(5). Beyinde bulunan cinsel istek alıcıları (reseptör) testosteron tarafından uyarılmaktadır(6).  Polikistik Over Sendromu olan kadınların bir kısmında erkeklik hormonları fazla miktarda üretilmektedir. Bir kısmında ise erkeklik hormonu miktarı normal olmasına rağmen bağlanarak onları etkisiz hale getiren madde olan Sex Hormone Binding Globulin (SHBG) daha az miktarda üretilmektedir. SHBG miktarının az olması erkeklik hormonu miktarının normal seviyede olmasına rağmen serbest dolaşan yani bağlanmamış olan erkeklik hormonlarının (serbest testosteron) miktar ve etkinliğinin artmasına neden olmaktadır(6,7). SHBG ye bağlanmamış testosteron erkeklik hormonlarının en etkili formu olan dihidrotestosteron (DHT) hormonuna dönüşmektedir.

Cinsel istek (cinsellik) erkeklik hormonları ve onların son ürünü olan dihidrotestosteron miktarı ile doğru orantılı olarak, SHBG miktarı ile ters orantılı olarak değişmektedir(10).

∗Doğum kontrol hapı kullanan kişilerde yumurtalıklar baskılandığı için erkeklik hormonu üretimi azalır ve SHBG miktarı artar. Bunun sonucunda doğum kontrol hapı kullanan kişilerde zaman içinde cinsel isteksizlik ortaya çıkabilmektedir(8,9).

∗Polikistik over sendromu olsun ya da olmasın bütün kadınlarda erkeklik hormonlarının miktarları yaş ilerledikçe 20 li yaşlardan itibaren özellikle 40 lı yaşları takiben azalmaktadır(35). Bunun sonucunda yaş ilerledikçe zaman içinde cinsel isteksizlik ortaya çıkabilmektedir. Fakat, Polikistik over sendromu’nda erkeklik hormonları polikistik over sendromu olmayan kadınlara göre daha fazla miktarlarda olmaya ileri yaşlarda hatta menopoz sonrasında da devam etmektedir(36,37,38,39,40,41,42).

∗Polikistik over sendromu olan kadınların bir kısmında erkeklik hormonlarının fazla miktarda üretilmesi ve fazla miktarda üretilen erkeklik hormonlarının da daha fazla miktarda dihidrotestosteron hormonuna dönüşmesi nedeniyle cinsel istek (libido) artışı ile birlikte agresif, saldırgan, gergin, sinirli ve öfkeli davranışları içeren psikolojik sorunlar görülebilmektedir(1,2,3).

∗Polikistik over sendromu olan kadınlardan erkeklik hormonları fazla miktarda üretilenlerde eşcinsel (lezbiyen, gay) olma ihtimalinin polikistik over sendromu olmayan kadınlardan daha fazla olduğu görülmektedir(43,44,45,46). Polikistik over sendromu olan eşcinsel kadınların bir kısmında daha çok kısa saç, erkeksi giyim ve davranışları içeren erkek rolünün (butch) üstlenildiği görülmektedir. Kadından erkeğe cinsiyet değişikliği (female-to-male transsexulas) gösterenlerin büyük bir kısmında da erkeğe dönüşüm amacıyla herhangi bir erkeklik hormonu tedavisi kullanmadan, yine erkeğe dönüşüm amacıyla yumurtalıklar (oophorectomy) ve memeler (mastectomy) ameliyat ile çıkartılmadan önce erkeklik hormonları fazla miktarda üretilmektedir(43,44,45).

∗Polikistik over sendromu olan normal kilolu veya zayıf ya da fazla kilolu veya şişman eşcinsel kadınların bir kısmında karın ve bel çevresinde yağ miktarı fazla (erkek tipi yağlanma) olduğu için bel çevresi kalınlığı görülmektedir(47,48,49,50,51). Polikistik over sendromu olan ve bel çevresi kalın kadınlarda bel çevresi kalın olmayan aynı kiloya sahip kadınlara göre daha fazla oranda kalp ve damar hastalığı ihtimalini arttıran metabolik sendrom ortaya çıkmaktadır(52,53). Polikistik over sendromu’nda fazla kilolu ve şişman olan veya normal kilolu fakat bel çevresi kalın (erkek tipi yağlanma) olan eşcinsel kadınların büyük çoğunluğunda insülin direnci görülmektedir(45,46). İnsülin direncinin ilerlemesi, kötüye gitmesi sonucunda bu kadınlarda bozulmuş glukoz (şeker) toleransı ve şeker hastalığı (Diabetes mellitus) gelişmektedir(54,55,56,57,58,59,60).

Erkeklik hormonlarının (testosteron, dihidrotestosteron) büyük bir kısmı böbrek üstü bezinde (Adrenal Gland) üretilen DHEA (Dehydroepiandrosterone) ve Androstenedione hormonlarını hammadde olarak kullanarak kıl kökleri ve yağ bezlerinin bulunduğu deri, yağ dokusu ve meme gibi aynı zamanda erkeklik hormonlarının (testosteron, dihidrotestosteron) hedefi olan organlarda üretilirken ancak küçük bir kısmı yumurtalık ve böbrek üstü bezinde üretilmektedir (Intracrinology)(11,12).

Kan dolaşımında bulunan testosteron miktarı sadece yumurtalık ve böbrek üstü bezinden doğrudan salınan miktarı göstermektedir. Kadınlarda testosteron hormonunun büyük kısmının üretildiği deri, yağ dokusu, meme gibi organlardan ancak küçük bir miktar (%10) testosteron kan dolaşımına girmektedir(13).

Kan dolaşımına girmeyen testosteron hormonunun büyük çoğunluğu ise 5- α reduktaz (reductase) enzimi tarafından dihidrotestosteron (dhydrotestosterone) hormonuna dönüşmektedir(14,15,16). Dihidrotestosteron hormonu testosteron hormonundan 10 kat daha güçlü bir etkiye sahiptir(17).

Dihidrotestosteron hormonunun da testosteron hormonu gibi büyük çoğunluğu (%90) kan dolaşımına girmemektedir(15,18). Deri, yağ dokusu, meme gibi organlarda üretilen dihidrotestosteron (DHT) hormonunun büyük çoğunluğu UGT- enzimi ile herhangi bir hormon etkisi olmayan ürünler (metabolit) olan 3 α- androstanediol glucuronide (3α diol G) ve androsterone Glucuronide (ADT-G) dönüşerek deri hücresinden kan dolaşımına girmektedir(19,20,21,22).

Tedavi;

∗Dihidrotestosteron hormonunun hammaddesi olan erkeklik hormonlarının etkinliğinin ve miktarının azaltılması, dihidrotestosteron hormonuna dönüşümün azaltılması ve Sex Hormon Binding Globulin miktarının arttırılması sonucunda cinsel istek (libido) artışı ile birlikte agresif, saldırgan, gergin, sinirli ve öfkeli davranışları içeren psikolojik sorunlar düzelebilmektedir. 

1-İnsülin direnci olan kadınlarda insülin duyarlılığının ilaç tedavisi ile arttırılmasına bağlı olarak kan dolaşımında bulunan insülin miktarının azalması yumurtalıkta fazla miktarda üretilen erkeklik hormonlarını (androstenedione, testosteron) azaltmaktadır(23,24). İnsülin direncinin azalması aynı zamanda karaciğerde üretilen SHBG miktarını arttırmakta ve erkeklik hormonlarının serbest dolaşan etkin formlarının (serbest testosteron) miktarının azalmasına neden olmaktadır(23,24).

2-Kan dolaşımında bulunan erkeklik hormonlarının bir kısmı alıcılara (androgen receptor) tutunarak etki etmektedir. Erkeklik hormonlarının alıcılara tutunmasının engellenmesi (androgen receptor antagonist) diğer bir tedavi seçeneğidir(4,25,26,27). Bu amaçla kullanılan ilaçların (androgen receptor antagonist) doğum kontrol hapları gibi hayati tehlikeye sahip yan etkileri ( bacak damarlarının pıhtı ile tıkanması ve ordan kopan pıhtı parçasının da akciğer damarlarını tıkaması ve meme kanseri) yoktur(28,29,30).

3-Alıcılara (receptor) tutunarak hücre içine giren testosteron ile hücrede üretilen testosteron hormonunun büyük çoğunluğu 5- α reduktaz (reductase) enzimi tarafından dihidrotestosteron (dhydrotestosterone) hormonuna dönüşmektedir(14,15,16). 5- α reduktaz (reductase) enziminin bu etkisinin engellenmesi ( 5- α  reductase inhibitor) de bir tedavi seçeneğidir(31,32,33). Bu amaçla kullanılan ilaçların ( 5-α reductase inhibitor) doğum kontrol hapları gibi hayati tehlikeye sahip yan etkileri ( bacak damarlarının pıhtı ile tıkanması ve ordan kopan pıhtı parçasının da akciğer damarlarını tıkaması ve meme kanseri) yoktur(34).

4-Polikistik over sendromu olan kadınlarda yaşanan psikolojik sorunların çözümlenmesine yönelik alınacak profesyonel bir psikiyatrik yardım ve polikistik over Sendromu’nun tedavisi birlikte bir bütünlük oluşturmaktadır.

Kaynaklar

1-Risk of psychiatric disorders following polycystic ovary syndrome: a nationwide population-based cohort study. Hung JH, Hu LY, Tsai SJ, Yang AC, Huang MW, Chen PM, Wang SL, Lu T, Shen CC. PLoS One. 2014 May 9;9(5):e97041.

2-Androgens and mood dysfunction in women: comparison of women with polycystic ovarian syndrome to healthy controls. Weiner CL, Primeau M, Ehrmann DA. Psychosom Med. 2004 May-Jun;66(3):356-62.

3-Psychological parameters in the reproductive phenotypes of polycystic ovary syndrome. Moran LJ, Deeks AA, Gibson-Helm ME, Teede HJ. Hum Reprod. 2012 Jul;27(7):2082-8.

4-The role of androgen receptor in skin related disorders. Lai JJ, Chang P, Lai KP, Chen L, Chang C. Arch Dermatol Res. 2012 Sep;304(7):499-510.

5-Neurosteroids: a novel function of the brain. Baulieu EE Psychoneuroendocrinology. 1998  Nov;23(8):963-87.

6-Hormone receptors and sexuality in the human female. DeCherney AH. J Womens Health Gend Based Med. 2000;9 Suppl 1:S9-13.

7-Implications of hormonal influences on sexual behavior for demographic models of reproduction. Campbell BC, Udry JR. Ann N Y Acad Sci. 1994 Feb 18;709:117-27.

8-Hormonal contraception and sexual desire: A questionnaire-based study of young Swedish women. Malmborg A, Persson E, Brynhildsen J, Hammar M. Eur J Contracept Reprod Health Care. 2016;21(2):158-67.

9-Oral contraceptives, androgens, and the sexuality of young women: II. The role of androgens. Bancroft J , Sherwin BB, Alexander GM, Davidson DW, Walker A. Arch Sex Behav. 1991  Apr;20(2):121-35.

10-Controlled studies on women presenting with sexual drive disorder: I. Endocrine status. Riley A, Riley E. J Sex Marital Ther. 2000 Jul-Sep;26(3):269-83.

11-Intracrinology. Labrie F. Mol Cell Endocrinol. 1991 Jul;78(3):C113-8.

12-Endocrine and intracrine sources of androgens in women: inhibition of breast cancer and other roles of androgens and their precursor dehydroepiandrosterone. Labrie F, Luu-The V, Labrie C, Bélanger A, Simard J, Lin SX, Pelletier G. Endocr Rev. 2003 Apr;24(2):152-82.

13-DHEA and its transformation into androgens and estrogens in peripheral target tissues: intracrinology. Labrie F, Luu-The V, Labrie C, Simard J. Front Neuroendocrinol. 2001 Jul;22(3):185-212.

14-Sexual hormones in human skin. Zouboulis CC, Chen WC, Thornton MJ, Qin K, Rosenfield R. Horm Metab Res. 2007 Feb;39(2):85-95.

15-Dihydrotestosterone is a peripheral paracrine hormone. Horton R. J Androl. 1992 Jan-Feb;13(1):23-7.

16-Tissue distribution and ontogeny of steroid 5 alpha-reductase isozyme expression. Thigpen AE, Silver RI, Guileyardo JM, Casey ML, McConnell JD, Russell DW. J Clin Invest. 1993 Aug;92(2):903-10.

17-Relative binding affinity of anabolic-androgenic steroids: comparison of the binding to the androgen receptors in skeletal muscle and in prostate, as well as to sex hormone-binding globulin. Saartok T, Dahlberg E, Gustafsson JA. Endocrinology. 1984 Jun;114(6):2100-6.

18-Origin of plasma androstanediol glucuronide in men. Moghissi E, Ablan F, Horton R. J Clin Endocrinol Metab. 1984 Sep;59(3):417-21.

19-Quantitative determination of beta-glucuronidase in sweat gland and other skin components in cystic fibrosis. Gibbs GE, Friffin GD. J Invest Dermatol. 1968 Sep;51(3):200-3.

20-Inactivation of androgens by UDP-glucuronosyltransferase enzymes in humans. Bélanger A, Pelletier G, Labrie F, Barbier O, Chouinard S. Trends Endocrinol Metab. 2003 Dec;14(10):473-9.

21-Inactivation by UDP-glucuronosyltransferase enzymes: the end of androgen signaling. Chouinard S, Yueh MF, Tukey RH, Giton F, Fiet J, Pelletier G, Barbier O, Bélanger A. J Steroid Biochem Mol Biol. 2008 Apr;109(3-5):247-53.

22-Androgen glucuronides, instead of testosterone, as the new markers of androgenic activity in women. Labrie F, Bélanger A, Bélanger P, Bérubé R, Martel C, Cusan L, Gomez J, Candas B, Castiel I, Chaussade V, Deloche C, Leclaire J. J Steroid Biochem Mol Biol. 2006 Jun;99(4-5):182-8.

23-Clinical review: Insulin sensitizers for the treatment of hirsutism: a systematic review and metaanalyses of randomized controlled trials. Cosma M, Swiglo BA, Flynn DN, Kurtz DM, Labella ML, Mullan RJ, Elamin MB, Erwin PJ, Montori VM. J Clin Endocrinol Metab. 2008 Apr;93(4):1135-42.

24- Treatment Options for Hirsutism: A Systematic Review and Network Meta- Analysis . Barrionuevo P, Nabhan M, Altayar O, Wang Z, Erwin PJ, Asi N, Martin KA, Murad MH. J Clin Endocrinol Metab. 2018 Apr 1;103(4):1258-1264.

25-The endocrine effects of spironolactone used as an antiandrogen. Young RL, Goldzieher JW, Elkind-Hirsch K. Fertil Steril. 1987 Aug;48(2):223-8.

26-A systematic review of commonly used medical treatments for hirsutism in women. Koulouri O, Conway GS. Clin Endocrinol (Oxf). May;68(5):800-5.

27-Comparison of spironolactone, flutamide, and finasteride efficacy in the treatment of hirsutism: a randomized, double blind, placebo-controlled trial. Moghetti P, Tosi F, Tosti A, Negri C, Misciali C, Perrone F, Caputo M, Muggeo M, Castello R. J Clin Endocrinol Metab. 2000 Jan;85(1):89-94.

28-Spironolactone and risk of incident breast cancer in women older than 55 years: retrospective, matched cohort study. Mackenzie IS, Macdonald TM, Thompson A, Morant S, Wei L. BMJ. 2012 Jul 13;345:e4447.

29-Spironolactone use and risk of incident cancers: a retrospective, matched cohort study. Mackenzie IS, Morant SV, Wei L, Thompson AM, MacDonald TM. Br J Clin Pharmacol. 2017 Mar;83(3):653-663.

30-Spironolactone use and the risk of breast and gynecologic cancers. Biggar RJ, Andersen EW, Wohlfahrt J, Melbye M. Cancer Epidemiol. 2013 Dec;37(6):870-5.

31-Hypersecretion of androstenedione by isolated thecal cells from polycystic ovaries. Gilling-Smith C, Willis DS, Beard RW, Franks S. J Clin Endocrinol Metab. 1994 Oct;79(4):1158-65.

32-Hyperinsulinemia amplifies GnRH agonist stimulated ovarian steroid secretion in women with polycystic ovary syndrome. Tosi F, Negri C, Perrone F, Dorizzi R, Castello R, Bonora E, Moghetti P. J Clin Endocrinol Metab. 2012 May;97(5):1712-9.

33-Oestradiol feedback stimulation of androgen biosynthesis by human theca cells. Gilling-Smith C, Willis DS, Franks S. Hum Reprod. 1997 Aug;12(8):1621-8.

34-Adverse Effects and Safety of 5-alpha Reductase Inhibitors (Finasteride, Dutasteride): A Systematic Review. Hirshburg JM, Kelsey PA, Therrien CA, Gavino AC, Reichenberg JS. J Clin Aesthet Dermatol. 2016 Jul;9(7):56-62.

35-Androgen levels in adult females: changes with age, menopause, and oophorectomy. Davison SL, Bell R, Donath S, Montalto JG, Davis SR. J Clin Endocrinol Metab. 2005 Jul;90(7):3847-53.

36-Serum testosterone levels decrease in middle age in women with the polycystic ovary syndrome. Winters SJ, Talbott E, Guzick DS, Zborowski J, McHugh KP. Fertil Steril. 2000 Apr;73(4):724-9.

37-Age-related differences in features associated with polycystic ovary syndrome in normogonadotrophic oligo-amenorrhoeic infertile women of reproductive years. Bili H, Laven J, Imani B, Eijkemans MJ, Fauser BC. Eur J Endocrinol. 2001 Dec;145(6):749-55.

38-Long-term follow-up of patients with polycystic ovary syndrome: reproductive outcome and ovarian reserve. Hudecova M, Holte J, Olovsson M, Sundström Poromaa I. Hum Reprod. 2009 May;24(5):1176-83.

39-Hyperandrogenism in women with polycystic ovary syndrome persists after menopause. Markopoulos MC, Rizos D, Valsamakis G, Deligeoroglou E, Grigoriou O, Chrousos GP, Creatsas G, Mastorakos G. J Clin Endocrinol Metab. 2011 Mar;96(3):623-31.

40-Clinical and biochemical presentation of polycystic ovary syndrome in women between the ages of 20 and 40. Liang SJ, Hsu CS, Tzeng CR, Chen CH, Hsu MI. Hum Reprod. 2011 Dec;26(12):3443-9.

41-Ovarian age-related responsiveness to human chorionic gonadotropin in women with polycystic ovary syndrome. Piltonen T, Koivunen R, Perheentupa A, Morin-Papunen L, Ruokonen A, Tapanainen JS. J Clin Endocrinol Metab. 2004 Aug;89(8):3769-75.

42-Unfavorable hormonal, metabolic, and inflammatory alterations persist after menopause in women with PCOS. Puurunen J, Piltonen T, Morin-Papunen L, Perheentupa A, Järvelä I, Ruokonen A, Tapanainen JS. J Clin Endocrinol Metab. 2011 Jun;96(6):1827-34.

43-Prevalence of polycystic ovary syndrome and hyperandrogenemia in female-to-male transsexuals. Mueller A, Gooren LJ, Naton-Schötz S, Cupisti S, Beckmann MW, Dittrich R. J Clin Endocrinol Metab. 2008 Apr;93(4):1408-11.